Mahmudxo’ja Behbudiy – ózbek aǵartıwshılıq háreketiniń tiykarin salawshilardan biri bolıp, onıń dóretiwshiligi hám iskerligi Turkiston jadidchilik háreketiniń rawajlanıwında zárúrli orın iyeleydi. Behbudiy óz dáwirdiń aldıńǵı pikirli bilimlilik, jurnalistlik, dramaturgliq hám siyasiy ǵayratkerleri menen jaqın sheriklik etken. Onıń zamanlasları – jadidchilik háreketiniń wákilleri bolǵan JMunavvar qari Abdurashidxanov, Abdulla Avloniy, Fitrat, Abdurauf Fitrat, Fayzulla Xo’jayev, Cholpan sıyaqlı oqımıslı adamlar menen Turkiston rawajlanıwı jolında xızmet etken.

 Behbudiy jadidchilik háreketiniń eń aktiv wákillerinen biri retinde jańa mektepler ashıw, milliy baspasózdi rawajlandırıw hám teatr kórkem ónerin rawajlandiriw jolında úlken jumıslar etdi. Onıń tiykarǵı maqseti xalqti ılım-bilimge báǵdarlaw, Turkiston jámiyetin rawajlandiriw  edi. Ol “Ayna” gazetasini baspa etip, xalıqtıń sawatlilıǵın  asırıwǵa háreket etdi. Salamatiy iskerliginiń bul tárepleri onıń zamanlasları menen ulıwmalıq kásip etken.

Behbudiydiń  zamanlasları

 Munavvarqari Abdurashidxonov – jadidchilik háreketiniń tiykar salawshilarinan biri bolıp, jańa mektepler sistemasın jaratıwda hám oqıtıwshılardı tayarlawda úlken rol oynaǵan. Ol Behbudiy menen birge xalqti ılım-bilimge úndew ushın gazeta hám jurnal baspa etiw jumıslarına da úlken úles qosqan.

 Abdulla Avloniy – bilim, pedagog hám dramaturg retinde xalqti sawatlı qılıw hám milliy mádeniyattı rawajlandırıw jolında úlken xızmet etken. Onıń “Turan” teatr gruppasi arqalı saqnalastırılǵan dóretpeleri Behbudiydiń “Padarkush” yagniy “Ákesin óltirgen” dramasi menen bir qatarda jadidlerdiń  milletti oyatıwǵa qaratılǵan háreketlerinen biri edi.

 Abdurauf Fitrat – ózbek ádebiyatı hám filosofiyasında zárúrli orın tutqan jadidlarden biri edi. Onıń dóretpeleri arqalı xalıq sanasın oyatıw hám milliy ruhti kúsheytiw Behbudiydiń  maqsetleri menen uyqaslasqan. Fitrattiń  “Hind ixtilochilari” hám “Abulfayzxon” sıyaqlı dóretpeleri milliy tariyx hám azatlıq ideyaların ilgeri súrgen.

 Fayzulla Xo’jayev – Turkiston siyasiy saqnasında zárúrli orın tutqan hám jadidchilik háreketiniń dawamshıları qatarından jay alǵan. Ol Turkiston ǵárezsizligi hám rawajlanıwı jolında iskerlik júrgizgen mámleket ǵayratkeri edi. Behbudiy hám basqa jadidlar menen sheriklikte Turkistondi modernizaciyalaw jolındaǵı reformalarǵa úles qosqan.

 Cholpan – ataqlı shayır, dramaturg hám aǵartıwshı bolıp, onıń dóretpeleri jadidchilik háreketiniń ruhiy tiykarların jaratılıwma xızmet etken. Ol “Keshe hám Kunduz” romanında milliy oyanıw, ǵárezsizlik hám erkinlik máselelerin kóterip shıqqan. Behbudiy sıyaqlı ol da xalqti ılım-bilimge shaqiriw jolında ádebiyattı qural retinde isletgen.

 Behbudiy jáne onıń zamanlasları Turkiston jadidchilik háreketiniń tiykarǵı jetekshileri bolıp, olardıń bilimlendiriw, siyasiy hám mádeniy iskerligi búgingi kúnde de úlken áhmiyetke iye boladı. Olar koloniya zulmina qarsı gúresgen, ılım-bilim, mádeniyat hám ǵárezsizlik ideyaların jırlaǵan. Olardıń miyrasları búgingi kún jasların ilmli, patriot hám rawajlanıwǵa umtiliwshi shaxs retinde tárbiyalawda zárúrli orın tutadı.

“Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy” orta arnawlı islam bilim jurtı oqıtıwshısı: Sabirbaev Ilyas