Маҳмудхўжа Беҳбудий (1875–1919) — XIX аср охири ва XX аср бошларида яшаб ижод этган, ўзбек миллатининг буюк фарзанди, маърифатпарвар, жадидчилик ҳаракатининг йирик намоёндаларидан бири ҳисобланади. Унинг ҳаёти ва фаолияти миллий уйғониш, замонавий таълим, илм-фан ва ислоҳотлар йўлидаги фидокорлик намунасидир.
Ҳаёти ва таълими
Маҳмудхўжа Беҳбудий 1875 йили Самарқанд шаҳрида туғилган. У илк таълимни маҳаллий мадрасаларда олган, кейинчалик эса турли исломий илмлар билан бир қаторда, жаҳон илм-фанидан ҳам хабардор бўлиб борди. У форс, араб ва рус тилларини ўзлаштирди, бу эса унга турли манбалардан фойдаланиш имконини берди.
Жадидчилик ҳаракати ва маърифат тарғиботи
Беҳбудий жадидчилик ҳаракатининг асосчиларидан бири сифатида янги усулдаги мактабларни ташкил этишга катта ҳисса қўшди. У эски анъанавий таълим тизимини замонавий фанлар билан бойитиш, ёш авлодни дунёқарашли, саводли, илғор фикрли этиб тарбиялашни мақсад қилган.
У “Таржимон”, “Шўрои Уламо”, “Ҳуррият”, “Самарқанд”, “Ойина” каби нашрларда мақолалар ёзиб, халқни билим ва эркин фикр сари даъват этди. 1913 йилда “Ойина” журналига асос солди, бу журнал Марказий Осиёдаги илк илмий-маърифий нашрлардан бири сифатида эътироф этилади.
Ижтимоий ва сиёсий фаолият
Беҳбудий фақат таълим эмас, балки ижтимоий-сиёсий соҳаларда ҳам фаол бўлган. У халқнинг эркинлиги, адолатли жамият қурилиши ва миллий уйғониш ғояларини илгари сурган. Туркистондаги сиёсий мустамлакачиликка қарши чиқиб, халқни ўз ҳақ-ҳуқуқлари учун курашишга чорлаган.
Саҳна санъати ва драматургия
Маҳмудхўжа Беҳбудий ўзининг “Падаркуш” (1911) асари орқали миллий драматургия асосларини қўйган. Бу асар жамиятдаги иллатлар, саводсизлик, ирқчилик, адолатсизлик каби муаммоларни кўтарган ва тамошабинларда фикр уйғотган.
Фожиали ўлим
1919 йилда Бухородаги сиёсий ўзгаришлар пайтида Беҳбудий Туркистондаги диний мутаассиблар томонидан ноҳақ равишда қатл этилди. Унинг ўлими миллат учун катта йўқотиш бўлди, аммо қолдирган маънавий мероси бугунги кунда ҳам қадрланмоқда.
Хулоса
Маҳмудхўжа Беҳбудий — миллий маърифат ва тараққиётнинг йўлбошчиси. Унинг фаолияти, ғоялари ва қурбонлиги бугунги кун ёшларига билим олиш, ватанпарварлик ва жамият учун хизмат қилишда улкан илҳом манбаидир. Унинг номи ва ишлари ҳар доим халқ хотирасида тирик қолади.

Билим юрти мударриси С.Жийемуратов