Алихонтура Сағуний өзбек әдебияты ҳәм ислам ағартыўшылығы тараўында үлкен үлес қосқан шахслардан бири болып есапланады. Оның өмири, дөретиўшилиги ҳәм шығармалары миллий ағартыўшылықтың раўажланыўына үлкен тәсир көрсеткен. Сондай-ақ, ол өз шығармалары арқалы халықты билимли болыўға, руўхыйлықты үстин қойыўға шақырған.

Бириншиден, Алихонтура Сағуний 1885-жылы Ферғана ойпатлығында туўылған. Оның балалық жыллары илим алыў ҳәм исламлық билим алыў менен өткен. Соның менен бирге, ол жаслығынан-ақ илимге ҳәм ағартыўшылыққа болған қызығыўшылығы менен ажыралып турған. Ҳәзирги ўақытта, ол өз билимлерин және де тереңлестириў мақсетинде түрли медреселерде билим алған.

Соны атап өтиў керек, ол тек билим алыўға ғана емес, ал оны халық арасында тарқатыўға да айрықша итибар қаратқан. Сол себепли, ол өзине тән ағартыўшы шахс сыпатында танылған. Ол өзиниң дөретиўшилик жумысы даўамында жәмийеттиң раўажланыўына үлес қосыўға умтылып, зыялылар қатарында өз орнын тапқан.

Буннан тысқары, оның дөретиўшилиги ҳәр қыйлы тараўларды қамтып алған. Ол тек ғана диний шығармалар жазыў менен шекленип қалмастан, тарийх, әдебият ҳәм медицина тараўларында да белсенди дөретиўшилик пенен шуғылланған. Әсиресе, ол Әмир Темур ҳәм Ислам тарийхы ҳаққында жазған шығармалары менен белгили болған. Сондай-ақ, оның дөретиўшилигинде ағартыўшылық руўхы үстин болып, ол шығармалары арқалы жасларды илим ҳәм мәнаўиятқа шақырған.

Соны да атап өтиў зәрүр, оның шығармаларында тарийхый ўақыялар ҳақыйқатқа жақын тәризде сәўлелендирилген. Ол ҳәр қыйлы дереклер тийкарында таллап, өз дәўириниң жәмийетлик-сиясий ўақыяларын сәўлелендирген. Оның дөретиўшилиги исламый қәдириятларды үгит-нәсиятлаў менен бирге, адамгершилик ҳәм әдилликке шақырыўға бағдарланған.

Айтыў мүмкин, Алихонтура Сағунийдиң шығармалары кең қамтыўлы ҳәм ҳәр қыйлы темаларды өз ишине алады. Атап айтқанда, ол төмендеги әҳмийетли шығармаларды жазған ямаса аўдарған:

«Тарихи Муҳаммадий» — Пайғамбарымыз Мухаммед саллаллаху алайҳи ўасалламның өмири ҳәм сийраты ҳаққында жазылған тарийхый-диний шигарма.

«Түркстан қайғысы» — Автордың еске түсириў китабы болып, ол Шығыс Түркстандағы миллий-азатлық ҳәрекетлерин сәўлелендиреди.

«Девони Согуний» — Автордың қосықларынан ибарат топлам.

«Шифо ул-илал» — Түрли кеселликлерди емлеў усыллары ҳаққында мағлыўмат бериўши шығарма.

Соның менен бирге, оның шығармалары ислам ағартыўшылығы ҳәм тарийхты үйрениўде әҳмийетли дәрек болып есапланады. Ол тек ғана өзиниң шығармалары емес, ал аўдармалары арқалы да өзбек халқын илим ҳәм ағартыўшылыққа шақырған.

Жуўмақлап айтқанда, Алихонтура Сағуний өзбек әдебияты ҳәм ағартыўшылық ҳәрекетинде әҳмийетли орын тутқан шахслардан бири болып есапланады. Оның өмири ағартыўшылыққа бағышланған болып, дөретиўшилиги болса илим ҳәм руўхыйлықты үгит-нәсиятлаўға қаратылған. Оның шығармалары бүгинги күнде де әҳмийетлилигин жоғалтпаған болып, келешек әўлад ушын шексиз руўхый мийрас есапланады. Сонлықтан, оның дөретиўшилик мийрасын үйрениў ҳәм оннан сабақ алыў ҳәр бир ағартыўшы инсанның миннети болып есапланады.

Умирзаков Жумабай Умирзакович

 Муҳаммад ибн Ахмад ал Беруний медресеси директорының руўхыйлық ҳәм ағартыўшылық бойынша орынбасары