Bid’at islom dini nuqtai nazaridan salbiy ma’noga ega bo’lgan atamalardan biridir. Bid’at, asosan, diniy masalalarda yangilik kiritish, ya’ni Islomda an’anaviy shakllanmagan va payg’ambar Muhammad (s.a.v.) tomonidan ko’rsatilmagan yo’l-yo’riqlar, ibodatlar yoki e’tiqodiy amallarni amalga oshirishni anglatadi. Bu tushuncha Islom tarixida o’ziga xos ahamiyatga ega bo’lib, asrlar davomida diniy olimlar va fiqhshunoslar tomonidan chuqur tahlil qilinib, keng munozaralarga sabab bo’lgan.

Bid’atning turlari

Bid’at odatda ikki turga bo’linadi:

1. Bid’at-i Hasana (yaxshi bid’at): Ba’zi diniy olimlar bid’atni faqat salbiy ko’rinishda baholamaydilar. Ular bid’at-i hasanani kiritgan kishilar uchun savob olish mumkinligini ta’kidlaydilar. Bu bid’at Payg’ambar Muhammad (s.a.v.) davrida bo’lmagan, ammo keyinroq Islomda foydali va ijobiy deb ko’rilgan amallarni o’z ichiga oladi. Misol sifatida masjidlarning kengaytirilishi, ilmiy rivojlanish va dinni o’rgatishdagi yangi uslublarni keltirish mumkin.
2. Bid’at-i Sayyi’a (yomon bid’at): Bu turdagi bid’at esa qattiq qoralangan va musulmonlar orasida ixtiloflarga sabab bo’lgan amallarni anglatadi. Bu amallar dinning asl manbalariga zid bo’lib, dindorlar o’rtasida noto’g’ri e’tiqodlar yoki ibodatlar shakllanishiga olib keladi. Misol tariqasida Qur’on va Sunnatga asoslanmagan diniy marosimlar yoki ibodatlarni keltirish mumkin.

Bid’atning manbalari va hukmi

Bid’atning asosiy manbalari Qur’on va Hadislardir. Qur’onda to’g’ridan-to’g’ri bid’at atamasi tilga olinmagan bo’lsa-da, Payg’ambar Muhammad (s.a.v.)ning hadislarida bid’atdan ogohlantiruvchi ko’plab ko’rsatmalar mavjud. Masalan, bir hadisda u kishi: «Har bir bid’at zalolatdir, va har bir zalolat do’zaxdadir», — deb aytganlar. Bu kabi ogohlantirishlar bid’atning din uchun qanchalik xavfli ekanligini ko’rsatadi.

Islomiy manbalarga ko’ra, bid’atga berilish dinda tafovutlar va bo’linishlarga olib keladi. Shu sababdan, an’anaviy ulamolar bid’atga qarshi qat’iy turishni va dinni Payg’ambar Muhammad (s.a.v.) davrida qanday bo’lsa, shunday saqlashni targ’ib qilganlar.

Xulosa

Bid’at tushunchasi Islom tarixida muhim o’rin tutib, musulmonlar uchun diniy e’tiqod va amallarda ehtiyotkor bo’lishni eslatadi. Bid’atning turli talqinlari mavjud bo’lsa-da, uning diniy hayotga kiritilishi faqat Qur’on va Sunnat asosida bo’lishi kerak. Shu bilan birga, zamonaviy o’zgarishlar davrida bu tushuncha qanday qo’llanilishi haqida ham o’ylab ko’rish zarur, chunki dinning tozaligini saqlash muhimdir.

Bilim yurti o’qituvchisi I.Sabirbayev